Het werk van Hans Landsaat
De kunst van de twijfel
Hans Landsaat maakt reizen uit nieuwsgierigheid, om het onbekende te leren kennen, om in het onbekende verwantschap te ontdekken met het bekende, uit noodzaak, om zijn zekerheden en vooropgezette ideeën te ondermijnen en zijn twijfel te voeden. Het is die twijfel die hem de vrijheid verschaft om aan te pakken wat hij wil aanpakken, op de manier die hem op dat moment het beste lijkt. Hij laat zich niet hinderen door regels, wetten of zekerheden die om bevestiging vragen.
Dat verklaart tevens waarom hij zich van verschillende media bedient. De tekening, het schilderij, verschillende soorten grafiek of het kunstenaarsboek. Dat verklaart waarom een potlood, een penseel, een pen, de veer van een pelikaan of een kwast hem even lief zijn. Dat verklaart ook waarom zijn werk soms naar het abstracte neigt en in andere gevallen dicht bij de figuratie blijft. De ene tekening is niet meer dan een suggestie van een landschap, waardoor de kijker de mogelijkheid wordt geboden zijn eigen invulling te maken, zijn eigen verhaal te vertellen, de andere tekening geeft het landschap vollediger weer, zodat de kijker als een (mede)bewonderaar op een grotere afstand wordt gezet.
Tot in de jaren tachtig waren de landschappen van Landsaat gestileerd, gecontroleerd. Hij wilde zijn publiek niet confronteren met zijn eigen twijfel, hij wilde het een beheerst beeld voorzetten. Aan het einde van de jaren tachtig maakte hij voor het eerst kennis met het Australische landschap. Dat was een ervaring die zo overweldigend was, dat ze een ommekeer in zijn carrière veroorzaakte. Wilde hij daarvoor greep krijgen op het landschap, in dit geval greep het landschap hem. Vanaf dat moment is hij losser, vrijer gaan werken. Emoties konden zich een grotere plaats veroveren.
Of het nou Canada, Australië, China of de Vlaamse kust is, ze leveren weidse, 'lege' beelden op. Fragmenten of suggesties van een landschap dat zich buiten beeld verder uitstrekt. Een landschap dat menselijke sporen draagt maar dat meestal niet bevolkt wordt door mensen. Soms is er een menselijke figuur aanwezig, vaak liggend, nietig binnen het grote geheel. Hoewel hij het zelf zo niet ervaart, roepen veel van zijn landschappen bij mij een gevoel van verlatenheid en eenzaamheid op. Voor hem zijn ze eerder een blijk van verlangen, romantisch in de oorspronkelijke betekenis van het woord, van vreugde of van bewondering.
De kenner of ervaringsdeskundige zal de beelden herkennen, voor de doorsnee kijker hebben de landschappen weinig tot geen identiteit. Landsaat is er niet op uit China of Canada in beeld te brengen. Hij wil de indrukken die hij daar opdoet, de emoties die hem daar bezig houden, zijn ervaringen en belevingen een gezicht geven. Een ander doet dat misschien met portretten of beelden van menselijke activiteiten, hij kiest daarvoor het landschap. Door voorbij te gaan aan het lokale, het plaatsgebondene en het direct herkenbare krijgen zijn werken een universeel, algemeen geldend karakter. Ze plaatsen zich zo moeiteloos in een lange, kunsthistorische traditie.
Dat Hans Landsaat's schilderijen en tekeningen de werkelijkheid ontstijgen, komt ook door de manier waarop hij werkt. Tijdens het reizen maakt hij krabbeltjes en schetsjes in een klein boekje of hij schiet pretentieloze fotootjes. Die visuele aantekeningen fungeren als geheugensteuntjes. Thuis, in zijn atelier in Amsterdam of Vlaanderen, werkt hij ze uit. Dat wil zeggen dat hij alle ruimte geeft aan interpretaties, aan zijn fantasie, aan de associaties die op dat moment bij hem opkomen of de stemming waaraan hij op dat moment onderhevig is. Het is juist die bewuste manipulatie die voor de emoties zorgt die zijn veelsoortige uitingen oproepen.
Het lijkt me moeilijk om je als kunstenaar met een genre bezig te houden dat al zo'n lange traditie heeft. Met name binnen de Nederlandse beeldende kunst neemt het landschap van oudsher een prominente plaats in. Hans Landsaat heeft zeker oog en zelfs bewondering voor een aantal illustere voorgangers, hij wil die bewondering ook nog wel eens nadrukkelijk in een schilderij tot uitdrukking brengen, maar hij laat zich niet door die voorgangers intimideren. Juist omdat hij alle ruimte laat aan zijn twijfel, kan hij in volle vrijheid werken aan een oeuvre dat zich een plaats verovert binnen een traditie, zonder die traditie als een last te ervaren.
Rob Perrée
september 2005